چکیده:
این نوشتار به تحلیل نقش هنرهای کاربردی در راهبردهای فرهنگی جمهوری آذربایجان می‌پردازد. تمرکز اصلی بر نمایش صندوقچه های تزیینی با مضامین تاریخی در نشست عالی‌رتبه استانبول است. این آثار که با اشارات مستقیم به مفاهیم «آذربایجان غربی» طراحی شده‌اند، نه تنها واجد ارزش‌های زیباشناختی‌اند، بلکه حامل پیام‌های سیاسی و هویتی نیز می‌باشند. نوشتار حاضر تلاش دارد با رویکردی میان‌رشته‌ای، نقش این پروژه را در زمینه دیپلماسی فرهنگی، حافظه‌سازی تاریخی و اجماع‌سازی ملی بررسی نماید.
مقدمه:
در جهان معاصر، فرهنگ و هنر دیگر صرفاً ابزارهایی برای بازنمایی زیبایی نیستند، بلکه نقشی فعال در شکل‌دهی به گفتمان‌های سیاسی، تاریخی و هویتی ایفا می‌کنند. جمهوری آذربایجان نیز طی سال‌های اخیر، با تکیه بر هنرهای سنتی، در جهت ترویج روایت‌های خاص تاریخی و تقویت دیپلماسی فرهنگی گام‌های قابل‌توجهی برداشته است. یکی از شاخص‌ترین این اقدامات، اجرای پروژه «نمونه‌های هنری آذربایجان غربی» است که در آن، صندوقچه‌هایی با مضامین تاریخی و جغرافیایی خاص طراحی و در نشست‌های بین‌المللی به نمایش گذاشته می‌شوند.
این نوشتار با تمرکز بر خبر منتشرشده در تاریخ ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۵ توسط خبرگزاری ریپورت، درباره حضور مجموعه‌ای از صندوقچه‌های تزیینی با مضامین مرتبط با آذربایجان غربی در نشست عالی‌رتبه استانبول، به بررسی ابعاد فرهنگی، سیاسی و نمادین این رویداد می‌پردازد.
۱. حافظه تاریخی در فرم هنری: صندوقچه به مثابه نماد سرزمین
نام‌گذاری آثاری همچون «اورودوم»، «گویچَم»، «ایروانم» یا «دَرَلَیَزیم» تصادفی نیست. این عناوین به مناطقی اشاره دارند که در حافظه تاریخی آذربایجان به‌عنوان بخشی از سرزمین‌های فرهنگی- تاریخی «غربی آذربایجان» تلقی می‌شوند. این آثار نه فقط حامل زیبایی‌شناسی سنتی‌اند، بلکه به ابزاری برای بازنمایی ادعاهای تاریخی و احیای حافظه جمعی بدل شده‌اند. هنر، در این چارچوب، زبان بی‌صدای روایت‌گری تاریخی است.
۲. دیپلماسی فرهنگی به‌وسیلۀ هدایا: هنر در خدمت قدرت نرم
اهدای این صندوقچه‌ها به بیش از ۳۰ شخصیت جهانی در نشست استانبول، مصداقی روشن از استفاده هدفمند از هنر در قالب «هدایای نمادین» است. این روش، بخشی از الگوی گسترده‌تری از دیپلماسی فرهنگی است که در آن، مفاهیم سیاسی از طریق ابزارهای فرهنگی منتقل می‌شوند. حک شدن نام «آذربایجان» بر صندوقچه‌ها، انتقال پیام هویتی را در سطح نمادین تقویت می‌کند.
۳. زیست بوم- فرهنگ و انتخاب استانبول به عنوان سکوی روایت
برگزاری این رویداد در استانبول، شهری که مرکز فرهنگی جهان ترک محسوب می‌شود، خود پیام سیاسی-فرهنگی قابل‌توجهی دارد. جمهوری آذربایجان با تکیه بر پیوندهای فرهنگی با ترکیه، روایت «بازگشت» به مناطق تاریخی خود را نه فقط در سطح ملی، بلکه در بستر گسترده‌تری از همکاری‌های فرهنگی- ترک‌محور جای می‌دهد.
۴. نخبگان، رسانه و تقویت اجماع ملی حول حافظه تاریخی
دعوت از نخبگان علمی، هنری، دینی و رسانه‌ای برای آشنایی با این آثار، نشان‌دهنده تلاش برای تبدیل پروژه‌ای هنری به بستری برای گفتمان‌سازی داخلی و اجماع هویتی است. چنین رویکردی نشان می‌دهد که سیاست فرهنگی تنها در سطح بین‌المللی متوقف نمی‌شود، بلکه به‌طور موازی در داخل کشور نیز به کار گرفته می‌شود تا پیوند میان خاطره تاریخی و هویت ملی را تقویت کند.
۵. برنامه‌ریزی مرحله‌ای و تثبیت گفتمان هنری–سیاسی
پروژه صندوقچه‌های تزیینی، با نمایش مرحله‌ای در مناطق مختلف کشور (از جمله خاچماز)، نه‌تنها تمرین هنری، بلکه روندی راهبردی برای ملی‌سازی گفتمان تاریخی- فرهنگی جمهوری آذربایجان است. انتخاب مکان‌ها، زمان‌بندی‌ها و جامعه هدف، همگی نشانگر برنامه‌ریزی دقیق برای درونی‌سازی این پیام‌ها در سطح افکار عمومی است.
نتیجه‌گیری
نمایش صندوقچه‌های هنری در قالب پروژه‌ای فرهنگی، فراتر از یک فعالیت زیبایی‌شناسانه است. این اقدام بخشی از راهبرد کلان جمهوری آذربایجان در حوزه سیاست فرهنگی است که در آن، هنر به‌مثابه ابزاری برای روایت تاریخ، شکل‌دهی هویت، و توسعه روابط بین‌المللی به‌کار گرفته می‌شود. از این منظر، صندوقچه های هنری نه فقط حامل نقش‌های زیبایی‌شناسانه، بلکه تجلی‌گر پیوندی پیچیده میان فرهنگ، سیاست و دیپلماسی هستند.
نظر شما